|
Hayatı 'bir masalın sisli, görüntüleri arasında gömülü
kalan Ercişli Emrah, Erzurumlu Emrah'la karıştırılmıştır.
XVII. Yüzyılın ilk yarısında yaşadığı sanılan Ercişli
Emrah, Erciş kafesine bağlı bir Karakoyunlu köyü olan Egans'ta
doğmuştur. Erciş kalesinin başbuğu Miroğlu'nun sazcısı Aşık
Ahmet'in oğludur.
Genç yaşta Miroğlu'nun kızı Selvihana aşık
olarak sevgilisinin ardından İran ve Azerbaycan'ın batı
kesimlerini gezmiş, gördüklerini duru bir Türkçe ile anlatmıştır.
Emrah ile Selvihan hikayeleri Doğu ve Güney
Anadolu'da birbirinden farklı beş ağızda söylenmektedir. Bu ağızları
karşılaştıran Ali Saraçoğlu aşağıdaki belirlemeleri
yapmaktadır:
Emrah ile
Selvihan hikayesinin Erzurum ağzı yedi, Erciş ağzı Emrah ile
Selvihan hikayesi ise başlıca on parçaya bölünebilir.
Aşk, her iki ağızda da bir nevruz sabahı başlar.
Emrah, Çelebibağı (Ercişin 5 kilometre batısında, Van gölü
sahiline kurulmuş tarihi bir köy) yöresinde Şeker bulağının
üstünde, uyurken pir elinden pir dolusu bade içerek Selvihana aşık
olur.
Erzurum anlatışında sevenler Emrah, Şah
Abbas, Tiflis hakimi Kuğu Han'ın oğlu Mirze Ali, Sevilen: Selvi,
Aldatıcı Kuğuhan ve Selvi'nin kardeşleri, Yardımcı: Yağıp
Han, Selvi'nin tayası Nazlı, Emrah'ın babası Aşık Ahmet'tir.
Erciş anlatışında Selvi'nin kardeşleri yoktur.
Gaziantep anlatışında (Ali Rıza Yalgın
derlemesi) Aşık Ahmet Erciş'e hariçten gelir. Selvi İran padişahının
kızıdır. Emrah, Erciş'te bade içerek İran'a Selvi'yi aramaya
gider. Hikayenin kahramanları Emrah, Selvi, Aşık Ahmet, Serverşah,
Acemşah, Haramiler başı Ahmet Turan'dır.
Erciş anlatışı ile Gaziantep anlatışının
birlik motifi, Emrah'ın esirliğidir. Gaziantep anlatışında
Emrah Haramiler başı Ahmet Turan'ın, Erciş anlatışında ise Ağrı
dağında bir mağarada Kurtlarının başının elinde uzun zaman
esir olarak kalır.
Erciş
anlatışında "Selvi" adı "Selbihan" olarak geçer.
Erciş
ve Erzurum anlatışlarının birleşik motifi önceleri
Selbihan-Selvihan'ın aşık olan Şah Abbas'ın, sonradan Emrah'ın
ve sevgilisinin koruyucu ve kurtarıcıları oluşudur. Yedi, parçaya bölünebilen Erzurum anlatışının
ikince ve üçüncü kısımlarında Emrah üç defa hasım aşıklarla
meydanlaşır.
1-
Erciş'te Miroğlu'nun sarayında babası Aşık Ahmet'le
2-
Horasan'da Hasan Han'ın divanında Lezgi Ahmet'le
3-İsfahan'da Şah Abbas'ın huzurunda Aşık
Abbas'la. Emrah, bu üç meydanlaşmada da hasımlarını mat ederek
sazlarını almaktadır.
Ali Rıza Yalgın derlemesinde Emrah, Koca Aşık ve Servarşah
ile meydanlaşmakta, her ikisini de mat etmektedir.
Bu
iki hikayede ve şiirlerinde Divan tesiri yok denecek kadar azdır.
Emrah ile Selbihan hikayesinin Erciş ağzı:
1-
Emrah'ın çocukluğu,
2-Babası
ile Miroğlu'nun divanında meydanlaşması,
3-
Şah Abbas'ın veziri Şah Budak'ın Van kalesini muhasarası,
4-
Şah Budak'ın adamlarının Erciş'te, Hayvan bahçesinde Selbihan'ı
kaçırarak İran'a götürmeleri,
5-
Emrah'ın Selbihan'ı aramaya çıkması ve Şah Abbas'ın yanında
bulması,
6-
Emrah'ın Şah Abbas'ın aşıkları ile meydanlaşması,
7-
Erciş'e dönüş,
8-
Kuğuhan'ın oğlunun Selbihan'ı kaçırması,
9. Emrah, Kuğuhan'ın yüzünde ve işkencede,
10-
Yağıp Han'ın yardımı ile Emrah'ın zindandan kurtuluşu, ikinci
dönüş ve son parçalarına bölünmüştür.
Her üç anlatışta da adlarının değişik olmasına
karşılık bazı kahramanlar aynı hareketlerde bulunmakta, aynı
olaylara sebep olmaktadırlar. Bunlardan başka adları ve sebep
oldukları olaylar aynı olan kişiler üç hikayede de esas
kahramanlardır. Hikayede sözü
edilen Van kuşatması 1605'te başlamış ve Kuyucu Murat Paşa'nın
sadrazam olduğu 1610 tarihine kadar sürmüştür; Ercişli Emrah'ın
o yıllarda aşka tutulduğu ve aşağı-yukarı 18-20 yaşlarında
olduğu düşünülürse, doğum tarihinin 1585 olduğu söylenebilir.
Eserlerinden bazıları:
|
